Światowy kryzys gospodarczy. Bezrobocie rośnie. Rząd tnie wydatki. Zasiłki coraz niższe. Beznadzieja coraz większa. Na amsterdamską ulicę wychodzą tysiące protestujących. Policja strzela. Są zabici.

Rok 1934

Kiedy to w 1929 r. po krachu na giełdzie posypał się system bankowy. Spadający wzrost gospodarczy, rosnące bezrobocie oraz odpowiedź holenderskiego rządu: musimy zacisnąć pasa, ciąć państwowe wydatki.

W efekcie coraz większa rzesza bezrobotnych i coraz słabsza pomoc socjalna.

W 1934 roku wskaźnik bezrobocia zbliżył się do 10 procent. Przed wybuchem kryzysu, w 1929 roku, bezrobocie wynosiło jedynie 1,7 procenta.

Ze stu tysięcy bezrobotnych w całym kraju zrobiło się ponad pół miliona ludzi bez pracy. Internetu nie było, wszystko trzeba było załatwiać „live”. Więc w wielkich miastach ustawiają się monstrualne kolejki przed urzędami wypłacającymi zasiłki. Bezrobotni muszą tu regularnie przychodzić po pieczątkę do specjalnej książeczki. Czasami stoi się cały dzień, parę dni w tygodniu. Dzięki temu nie można pracować nawet na czarno. Bo się stoi.

W pewnym momencie jest tego za dużo. Społeczeństwo nie wytrzymuje. Dochodzi do wybuchu.
I znów historyczna paralela. Powstanie bezrobotnych wybucha w 1934 r., w pięć lat po tym jak w 1929 r. kryzys przywiało z Ameryki. 

Po odpowiedź najlepiej udać się do dzielnicy Jordaan w Amsterdamie. Dziś to modna, piękna i droga dzielnica niedaleko serca miasta. Przy kanałach roi się od knajp i restauracji, turyści stoją w kolejce przed domem Anny Frank [ Dom Anny Frank ] i robią zdjęcia kościołowi Westerkerk. Na kupno mieszkania pozwolić mogą sobie tutaj jedynie ci, którzy zarabiają więcej niż amsterdamska średnia. Atmosfery robotniczego powstania się nie wyczuwa.

W 1934 roku – i właściwie do lat siedemdziesiątych, osiemdziesiątych XX wieku – Jordaan wyglądał zupełnie inaczej niż obecnie. Biedna robotnicza dzielnica, z ciasnymi, zagrzybionymi mieszkaniami, w których gnieździły się wieloletnie rodziny. W jednopokojowych klitkach mieszkało czasem 10-12 osób (mama, tata, gromadka dzieci). A jeśli tata nie miał pracy, to mama nie miała czego włożyć do garnka, dzieci płakały a nędza robiła się jeszcze bardziej upokarzająca.

Najnowsza historia Jordaan przypomina dzieje innej, młodszej amsterdamskiej dzielnicy, de Pijp [ De Pijp: od burdeli i biedy… do dzielnicy marzeń  ]. Jeszcze wiek czy pół wieku temu – biednie i brzydko. Teraz: ulubiona dzielnica yuppies, trzydziestoparoletnich młodych profesjonalistów z dobrze płatną pracą biurową w bankowości, nauce, mediach czy biznesie. To w Jordaan i de Pijp są fajne knajpy, artyści i „jest atmosfera”. To tu kupujesz mieszkanie, jeśli dobrze zarabiasz i chcesz uchodzić za „fajnego gościa”.

W lipcu 89 lat temu w Jordaan atmosfera była inna. Po tym, jak rząd ogłosił, że zasiłek dla bezrobotnych obniżony zostanie o ponad 11 procent, ludziom puściły nerwy. Dziś mieści się tu sklep z ciuchami marek Armani, Prada i D&G, ale wówczas w budynku De Harmonie przy Rozengrach 207-213 zebrali się amsterdamscy komuniści. Po emocjonalnym spotkaniu wyszli na ulicę. Dołączyli do nich mieszkańcy okolicznych domów, sprawy nabrały przyspieszenia.
Komuniści lubili później twierdzić, że powstanie, które wybuchło 4 lipca 1934 roku było powstaniem komunistycznym, ale jest w tym wiele przesady. Większość z tych zdesperowanych ludzi wyszłaby na ulicę również pod zieloną, niebieską czy żółtą flagą. A że akurat flaga była czerwona – no cóż, to tylko flaga.

Policja była przygotowana. Ludowe powstania w Amsterdamie, a już w szczególności w Jordaan, powoli stały się tradycją. W 1886 roku doszło do najbardziej krwawego z nich. I to z zupełnie kuriozalnych powodów.

Policja zakazała ludowej zabawy popularnej w Jordaan: na sznurze nad kanałem zawieszano żywego węgorza, a mężczyźni stojący w łódkach płynących kanałem próbowali „zerwać” wijące się zwierzę. Wielu przy tym wpadało do wody, ku uciesze tłumu. To znęcanie się nad zwierzętami, stwierdziła policja i doszło do starcia. Niepokoje rozlały się na całą dzielnicę, po raz pierwszy lud w Amsterdamie zbudował barykady. W wyniku „powstania węgorzowego” (palingoproer) z 1886 roku zginęło 26 osób. Ile zginęło węgorzy – nie wiadomo. Co ciekawe, również wówczas do eksplozji negatywnych emocji doszło w lipcu (25-26.07)

W 1886 roku poszło o węgorza, w 1917 roku o kartofle. Europa pogrążona w pierwszej wojnie światowej przeszła na dietę, choć w niezaangażowanej militarnie Holandii trudno było mówić o głodzie. Jedzenia było mniej, ale dla wszystkich starczało. Tyle, że jakość gorsza, porcje mniejsze, no i za mało ziemniaków. Więc kiedy na mieście pojawiła się plotka, że przy kanale Prinsengracht przycumowany jest statek z wielkim ładunkiem ziemniaków dla wojska, lud udał się po swoje kartofle. I kartofle fatycznie tam były, a że apetyty rośnie w miarę jedzenia, amsterdamczycy – również ci z dzielnicy Jordaan – zaczęli plądrować sklepy i magazyny. A policja zaczęła strzelać. Kartoflowe szaleństwo kosztowało życie 9 osób.

Mieszkańcy Jordaan to, jak widać, ludzie, którzy walczą o swoje – a czasami także i o nieswoje. Nie dziwi, że najbardziej znany współczesny kryminalista Holandii, Willem Holleeder (znany m.in. z tego, że porwał Freddy’ego Heinekena) wychował się właśnie w tej dzielnicy [Porywacz Heinekena: zakazać filmu, bo szkodzi... mojej reputacji!].

czytaj dalej - link